Taspraak Deadebetinking 4 maaie 2013 yn Bakhuzen troch J.G.Vogelzang, FNP-riedslid Gaasterlân-Sleat.
De gemeente Gaasterlân-Sleat ferlient lykas oare jierren graach syn meiwurking oan de Nasjonale Deadebetinking. Hjoed, 4 maaie 2013, betinke wy alle boargers en alle militêren dy’t yn it belang fan it Keninkryk fallen binne. Ek betinke wy elkenien dy’t troch oarlochshannelingen en terreur omkommen binne. It Nasjonaal Comité 4 en 5 maaie makket alle 5 jierren in tema om rjochting te jaan oan it betinken en it fieren fan de frijheid. Fan 2011 oant 2015 is it tema: “Vrijheid Wereldwijd”.
It lanlik tema foar dit jier is:
“Vrijheid spreek je af”.
Oan eltse gemeente, oan eltse sprekker wurdt de fierdere ynfulling oerlitten.
It is net maklik om yn earste ynstânsje sinfolle wurden te finen oer “Vrijheid spreek je af”. It is sa logysk dat wy allegearre yn frijheid libje en ûnlogysk om dêr ôfspraken foar te meitsjen. Wy wurde yn frijheid berne om de dingen te dwaan dy’t wy graach wolle. Wy wolle dêrby dochs gjin beheinings ûnderfine yn ús dwaan en litten en alhiel net om in oar dy frijheidsbeperkingen op te lizzen. It moat dochs sa wêze dat de libbensregel foar eltsenien itselde is mei: ‘Hetgeen gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet’.
It moat dochs net nedich wêze om frijheid ôf te praten om slimmere saken foar te kommen. In wichtige ôfspraak om de frede ôf te praten wie op 5 maaie 1945 troch in ferdrach te meitsjen om de Twadde Wrâldoarloch te beëinigjen yn Nederlân.
Dat barde net yn in fjildslach dochs mei hântekens is de frijheid ôfsprutsen oan in gearkomstetafel yn Hotel De Wereld yn Wageningen tusken Dútsers, Alliearden en Nederlanders.
5 maaie 1945 is de dei fan de befrijing en dêrmei ek de dei fan nije ôfspraken en selfopleine beperkings. Nei 5 maaie is troch frijheidsôfspraken fierder boud oan ôfspraken dy ús beperke mar ek ûntplooing mooglik meitsje.
De wolfeart dy’t doe kaam is in produkt fan de sels opleine beperkings. Frijheid moat wol goed ôfsprutsen wurde. Ofspraken beslechtsje de striid en besegelje de frede. Yn 1918 is it fredesferdrach om in ein te meitsjen oan de Earste Wrâldkriich net goed ôfsprutsen tusken Dútslân en de alliearden. Dútslân kriich ferstikkende ôfspraken oplein fan de oerwinners sadat Hitler de basis fûn foar de Twadde Wrâldkriich. Moarn is it Befrijingsdei en litte wy dan feestfiere en in momint stilstean by de ôfspraken dy’t boarch stean foar ús frijheid.
Hjoed is it Deadebetinking. Yn myn ynleiding haw ik al sein dat wy boargers en militêren betinke dy’t yn it belang fan it Keninkryk fallen binne. Ek slachtoffers troch oarlochshannelingen en terreur. Dat wol ik graach op Bakhuzen en direkte omjouwing belûke. Nederlânske Militêren dy’t yn it belang fan it Keninkryk fallen binne, binne Johannes Nagelhout en Teeuwes de Boer. De 20 jierrige Jetske Kuipers is 29 novimber 1943 ferdronken yn de Bakhústerfeart as gefolch fan de troch de Dútsers foarskreaune fertsjusteringsfoarskriften. Dat kin ûnder de nûmer terreur.
Dan stean wy hjir by de grêven fan de omkommen alliearde fleantúchbemanningen dy’t yn it belang fan ús Keninkryk fallen binne. Fierder meie wy net ferjitte dat de 25 jierrige Bakhúster Wieger Ruiter yn it Dútske Kamp Bergen-Belsen troch ontberingen stoarn is.
As lêste wol ik graach de Limburgse flechtlingen oanhelje. De Dútsers en Alliearden woene ein 1944/begjin 1945 op it Limburchse grûngebiet de oarloch útfechte en wiene oerienkommen dat de boargers foarôf flechtsje mochten. It wiene dus gjin hongerevakuees dy’t hjir kamen. Op 26 en 28 jannewaris 1945 kamen hjir nei in treinreis fan in wike yn totaal 825 ferswakte flechtlingen oan yn Riis by Mooi Gaasterland dêr’t fan 1942 oant ein 1944 de Boereskoalle fan de Nederlânske Lânstân wie. De Bakhúster ôfdieling fan de gemeentlike evakuaasje hie dat regele.
De persoanlike omstannicheden fan de flechtlingen wiene bar slecht. Yn eltse treinkoupé sieten 55 oant 95 persoanen. Hygiëne en iten wiene dy wike striemin west en dêrtroch ferstoaren jonge en âlde minsken. Underweis hie men honger en toarst hân. Der wurdt foar doktoren en ferpleechsters soarge. Dat blykt heech nedich omt folle flechtlingen de skurft, haad- of kleanluzen en dysinterie hawwe. De gaarkeuken út Balk fersoarget it iten. Sa kinne de flechtlingen nei in ferbliuwadres. Dêroer is in soad te fertellen dochs de tiid hjirfoar jûn te koart. Fan dizze 825 tellende groep binne 7 persoanen stoarn en yn Bakhuzen begroeven. De grêven wiene hjir links foaroan. Hja hawwe nea in grêfstien krigen. Fjouwer binne úteinlik nei de oarloch oerbrocht nei harren famylje yn Limburch en trije lizze hjir yn Bakhúster grûn begroeven.
Om de deaden te betinken wol ik graach de nammen neame om harren út de fergetelheid te heljen. Sy binne ek slachtoffers fan oarlochshannelingen:
De earst neamde trije binne hjir begroeven bleaun.
Heijnen, Johannes Hendrikus,
69 jier, kaam út Swalmen
Theunissen, Peter Johannes Hubertus,
6 moannen, Beesel
Bartels, Maria Theresia Henrica,
2 jier, Venlo.
De 4 oerbrochte slachtoffers binne:
Eggels, Godefridus Hubertus,
65 jier, Swalmen
Dingelstad, Petronella Leonarda Maria,
4 moanne, Swalmen
van Herten, Gertruda Hubertina Maria,
2 jier, Maasniel
Homs, Willem,
62 jier, Roermond
Slachtoffers wiene dus of hiel jong of al de sechtich jier passeard. In ferjitten haadstik dy’t de nedige oandacht fertsjinnet.
Litte wy hope dat it noait wer nedich wêze sil om ôfspraken of ferdraggen te meitsje foar frede.
Toespraak dodenherdenking 4 mei 2013 in Bakhuizen door J.G. Vogelzang, FNP-raadslid Gaasterlân-Sleat.
De gemeente Gaasterlân-Sleat verleent evenals andere jaren graag zijn medewerking aan de Nationale Dodenherdenking. Vandaag, 4 mei 2013, herdenken wij alle burgers en alle militairen die in het belang van het Koninkrijk gevallen zijn. Ook herdenken wij iedereen die door oorlogshandelingen en terreur zijn omgekomen. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei maakt alle vijf jaren een thema om richting te geven aan het herdenken en het vieren van de vrijheid. Van 2011 tot 2015 is het thema: “Vrijheid wereldwijd”.
Voor dit jaar is het landelijk thema
“Vrijheid spreek je af”.
Aan iedere gemeente en aan iedere spreker wordt de verdere invulling overgelaten.
Het is niet gemakkelijk om in eerste instantie zinvolle woorden te vinden over “Vrijheid spreek je af”. Het is zo logisch dat wij allemaal in vrijheid leven en onlogisch om daarover afspraken te maken. Wij worden in vrijheid geboren om de dingen te doen die wij graag willen doen. Daarbij willen wij geen beperkingen ondervinden in ons doen en al helemaal niet een ander die vrijheidsbeperkingen opleggen. Het moet toch zo zijn dat het levensmotto voor iedereen hetzelfde is met: “Hetgeen gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet”. Het moet niet nodig zijn om vrijheid af te spreken om ergere zaken te voorkomen. Een belangrijke afspraak voor de vrede werd op 5 mei 1945 gemaakt met het sluiten van het Verdrag om de Tweede Wereldoorlog te beëindigen in Nederland. Dat gebeurde niet tijdens een veldslag, maar door handtekeningen. De vrijheid is afgesproken aan een vergadertafel in Hotel De wereld in Wageningen tussen Duitsers, Geallieerden en Nederlanders.
5 mei 1945 is de dag van de bevrijding en daarmee ook de dag van nieuwe afspraken met zelfopgelegde beperkingen. Na 5 mei 1945 is daarop verder gebouwd door enerzijds beperkende afspraken, maar ook afspraken die ontplooiing mogelijk maken.
De welvaart die daarna ontstond, is een product van de zelf opgelegde beperkingen. Vrijheid moet geregeld zijn. Afspraken beslechten de strijd en bezegelen de vrede. In 1918 is het Vredesverdrag om een eind te maken aan de Eerste Wereldoorlog niet goed geregeld tussen Duitsland en de Geallieerden. Duitsland kreeg verstikkende afspraken opgelegd van de overwinnaars, zodat Hitler hierin de basis kon vinden voor de Tweede Wereldoorlog. Morgen is het Bevrijdingsdag en laten wij dan feestvieren en een ogenblik stilstaan bij de afspraken die borg staan voor onze vrijheid.
Vandaag is het Dodenherdenking. In mijn inleiding heb ik al gezegd dat wij burgers en militairen herdenken die in het belang van het Koninkrijk gevallen zijn. Ook worden slachtoffers herdacht van oorlogshandelingen en terreur. Daar wil ik graag Bakhuizen en directe omgeving bij betrekken. Nederlandse militairen die in het belang van het Koninkrijk gevallen zijn, zijn Johannes Nagelhout en Teeuwes de Boer. De 20-jarige Jetske Kuipers is 29 november 1943 verdronken in de Bakhuistervaart als gevolg van de door de Duitsers voorgeschreven verduisteringsvoorschriften. Dat kan onder de noemer terreur worden geplaatst.
Dan staan wij hier bij de graven van de verongelukte vliegtuigbemanningen die in het belang van ons Koninkrijk gevallen zijn. Verder mogen wij niet vergeten dat de 25-jarige Bakhuister Wieger Ruiter in het kamp Bergen-Belsen van ontbering is gestorven.
Als laatste wil ik graag de Limburgse vluchtelingen noemen. De Duitsers en de Geallieerden wilden eind 1944/begin 1945 op het Limburgse grondgebied de oorlog uitvechten. Zij waren overeengekomen dat de burgers vooraf mochten vluchten. Het waren dus niet de honger evacuees die hier naartoe kwamen. Op 26 en 28 januari 1945 kwamen hier na een treinreis van een week in totaal 825 verzwakte vluchtelingen aan in Rijs in Mooi Gaasterland. Hier was van 1942 tot eind 1944 de Boerenschool van de Nederlandse Landstand gevestigd. De afdeling Bakhuizen van de gemeentelijke organisatie voor evacués had de opvang geregeld.
De persoonlijke omstandigheden van de vluchtelingen waren zeer slecht. In iedere treincoupé zaten tussen de 55 en 95 personen. Hygiëne en maaltijden waren die reis erg slecht geweest, waardoor jonge en oude mensen stierven. Onderweg had men honger en dorst gehad. Het Bakhuister comité zorgde voor doctoren en verpleegsters. Dat bleek hoogstnoodzakelijk te zijn omdat veel vluchtelingen schurft, hoofd- en kledingluizen en dysenterie hadden. De gaarkeuken uit Balk verzorgde de voedselvoorziening. Zo kunnen nu de vluchtelingen naar een verblijfadres. Daarover is veel te vertellen maar daarvoor is hier vanavond de tijd te kort. Van deze 825 personen tellende groep zijn zeven personen gestorven en in Bakhuizen begraven. De graven zijn hier links vooraan. Er is nooit een grafsteen geplaatst. Vier van hen zijn uiteindelijk na de oorlog overgebracht naar hun familie in Limburg, terwijl drie overledenen hier in de Bakhuister grond zijn achtergebleven.
Om de doden te herdenken wil ik graag de namen noemen om hun uit de vergetelheid te halen. Zij zijn ook slachtoffers van oorlogshandelingen:
De eerste drie genoemde personen zijn hier gebleven.
Heijnen, Johannes Hendrikus,
69 jaar, kwam uit Swalmen.
Theunissen, Peter Johannes Hubertus,
6 maanden oud, uit Beesel.
Bartels, Maria Theresia Henrica,
2 jaar uit Venlo.
De vier herbegraven personen zijn:
Eggels, Godefridus Hubertus,
65 jaar uit Swalmen.
Dingelstad, Petronella Leonarda Maria,
4 maanden, uit Swalmen.
van Herten, Gertruda Hubertina Maria,
2 jaar uit Maasniel.
Homs, Willem,
62 jaar uit Roermond.
De slachtoffers waren dus of heel jong of al de zestig jaar gepasseerd. Een vergeten hoofdstuk dat dat de nodige aandacht verdient.
Laten wij hopen dat het nooit weer nodig zal zijn om afspraken of Verdragen te maken voor vrede.