Vliegtuigresten in Wijckel

  1. Proces-verbaal neerstorten vliegtuig 14 mei 1943 door veldwachters Leendert van der Bie en Klaas Walda, met standplaats Rijs en Sloten.
  2. Verzoek Jan Tijsma te Wijckel om een billijke bijdrage van f. 250,00 (€ 110,00) voor ontstane schade aan zijn landerijen door een neergestort vliegtuig.
  3. E-mail Stichting SMAMF, Leeuwarden d.d. 20 september 2016.
  4. Informatie van persoonsblad uit bevolkingsregister Gaasterland.
  5. Een plattegrond.
  6. Korte aantekening uit het boek: De luchtoorlog boven ZW-Friesland door Jan J. van der Veer.
  7. Aantekeningen uit het boek “Gescheurd Land” dat de oorlog in Gaasterland 1940-1945 behandelt.
  8. Een verslag van het gesprek op 21 september 2016 met Wiebe van der Gaast uit Lemmer. Hij was eigenaar van een loonbedrijf bij opgraving, waarschijnlijk in 1970.
  9. Artikel uit het weekblad Zuid-Friesland van 28 april 1982 betreffende de vondst van een propellerblad en staartstuk.

1

De veldwachters Leendert van der Bie en Klaas Walda hebben 14 mei 1943 een proces-verbaal opgemaakt. Zij hebben ’s morgens om acht uur bij geruchte vernomen dat in de voorbije nacht van 13 op 14 mei 1943 een vliegtuig zou zijn neergestort onder Wijckel, gemeente Gaasterland. Zij zijn direct op onderzoek gegaan en zagen dat in een perceel weiland – in gebruik bij veehouder Jan Tijsma, wonende te Wijckel – een groot gat was geslagen, waarin het vliegtuig totaal verdwenen was. Om en bij het gat lagen nog wel enkele restjes van het vliegtuig, doch hieruit kon de nationaliteit niet worden vastgesteld. Zij konden niet vaststellen of bij dit ongeval de bemanning was gedood. Het terrein was reeds bewaakt door een militair van de Duitsche Weermacht.

Op het proces-verbaal is met pen de aantekening gemaakt: ‘Lancaster 83 sqn Eesterga/Lemmer’. Gezien het handschrift is de aantekening gemaakt door Jan Oosterhoff, destijds uit Balk, de medesamensteller van het geschiedenisboek: “Gescheurd Land” uit 1990. Na zijn overlijden, rond de eeuwwisseling, heeft zijn weduwe zijn aantekeningen overgedragen aan het Histoarysk Wurkferbân Gaasterlân.

Zie onderaan bij bijlage A.

2

Op maandag 19 september 2016 heb ik de aanvraag van J. Tijsma uit Wijckel in gemeentelijke archiefstukken van De Fryske Marren gevonden voor een bijdrage voor vliegtuigschade op zijn landerijen. Deze aanvraag zat in het dossier over Kamp “Eisbär” in Sondel. Uit het verzoek, d.d. 19 juni 1943, van J. Tijsma blijkt dat op 14 mei 1943 een vliegtuig op zijn landerijen is neergestort. Het heeft een enorme schade aangericht door de geweldige vaart bij het neerstorten.

Het vliegtuig is geheel in de grond geslagen en heeft tevens een sloot, welke diende als grensscheiding, dichtgeslagen. Tijsma schrijft verder dat de sloot geheel opnieuw uitgegraven moet worden. Er is een dusdanige holte ontstaan in zijn land dat er ongeveer twee schepen modder nodig zijn om een en ander weer te egaliseren. Drie man hebben 9 dagen werk gehad om de nodige herstellingen aan te brengen. Bovendien waren de resten van het vliegtuig over het land verspreid, zodat bij het grasmaaien de maaimachine vernield werd. Tijsma schat de schade op f. 250,00 (€ 110,00) aan landerijen en maaimachine. Hij vraagt de Dienst van den Algemeen gemachtigde voor de Oorlogs- en Defensieschaden, Beekensteinschelaan 37B in Amersfoort een billijke bijdrage.

Een antwoord op deze brief is niet te vinden.

Zie onderaan bijlage B.

3

E-mail van Douwe Drijver, Stichting SMAMF, uit Leeuwarden d.d. 20 september 2016. Op 19 september 2016 had ik hem een kopie gegeven van veehouder Jan Tijsma.
Zijn reactie:
Na het doornemen van het rapport kom ik tot de volgende, zij het voorlopige, conclusie. Omdat ik op dit moment geen verlies van Bomber Command aan een locatie in Gaasterland heb kunnen koppelen bestaat er een reële mogelijkheid, dat het om een deel van een vliegtuig gaat. Mocht dat het geval zijn denk ik aan de Lancaster die op 13 mei 1943 bij Eesterga neerkwam en de Messerschmitt van Tacozijl. Wanneer u de juiste locatie vast hebt kunnen stellen moet een peiling en eventuele berging uitkomst brengen. Aan de hand van onderdelen of een motor kunnen we meer licht in deze tot nu toe donkere zaak brengen.

4

Uit het persoonsblad van het bevolkingsregister van Gaasterland – thans bij gemeente De Fryske Marren – blijkt het volgende:

JAN TIJSMA

Geboren 6 november 1894 in Idzegahuizum, gemeente Wonseradeel. Beroep veehouder. Zijn echtgenote werd Tettje de Vries, geboren 15-10-1893. Uit dit huwelijk werden zes kinderen geboren.

Uit het persoonsblad bleek dat het gezin op 1 juni 1938 in de gemeente Gaasterland stond ingeschreven op het adres Wijckel 69A.

Uit de volgende verhuisaantekening blijkt dat zij op 1 juli 1944 werden uitgeschreven uit Gaasterland vanwege de annexatie door de gemeente Lemsterland.

Naam:                                              Oud adres:           Beroep:
Fam. Pieter van der Meer                 Sondel 2               machinist
Fam. Kornelis de Groot                    Sondel 3               machinist
Fam. Jan Heeres                              Sondel 4               chef-stoker
Fam. Jochum Bakker                       Sondel 5               veehouder
Fam. Doede Kok                               Sondel 6               stoker stoomgemaal
Fam. Hermann Martin Krekt            Sondel 7               smid-bankwerker
Fam. Tjalling Postma                        Sondel 7a             veehouder
Fam. Wiebe Arends Lootsma          Sondel 7b             veehouder
Fam. Jan Deinum                            Sondel 9               smid-helpmachinist
Fam. Jan Hartstra                            Sondel 10a           veehouder
Fam. Willem van der Tempel            Sondel 11             veehouder
Fam. Jan Tijsma                             Wijckel 69a         veehouder
Fam. Franciscus Boersma                Wijckel 70            veehouder

Het nieuwe adres werd: Follega 85B. Nog weer jaren later heeft de gemeente Lemsterland dit weer gewijzigd in Kooiweg Lemmer.

5

Als bijlage C is een plattegrond bijgevoegd van de locatie waar alles heeft plaatsgevonden.

6

Jan J. van der Veer uit Elahuizen besteedt nauwelijks aandacht aan deze gebeurtenis in zijn boek “Luchtoorlog boven Zuid-West Friesland”. Op blz. 164 schrijft hij: “Die nacht van 13 op 14 mei 1943 bombardeerde R.A.F. doelen in het Ruhrgebied, Tsjecho-Slowakije en Berlijn… Een Lancaster van No. 83 squadron stortte neer iets ten noorden van Lemmer”.

7

Op bladzijde 91 van het boek “Gescheurd Land” over de oorlog in Gaasterland 1940-1945 wordt het volgende geschreven:

“Op 14 mei 1943, ’s morgens om 8 uur, werd aan de politieagenten Walda en Van der Bie gemeld, dat er in Wijckel een vliegtuig zou zijn neergestort. Zij gingen op onderzoek uit en vonden in het weiland van Jan Tijsma een groot gat. Het was overigens voor beide speurders niet zo moeilijk om een plaats des onheils te vinden, want er stond al een Duitse soldaat op wacht. Rond het gat lagen nog wat metaalresten, maar verder was er alleen maar…een gat. Het meest waarschijnlijke is dat dit gat veroorzaakt werd door een vallende vliegtuigmotor. De avond van de 13e mei, even voor halftwaalf, had een Duitse nachtjager boven Gaasterland een Lancaster in brand geschoten. Het toestel ontplofte in de lucht en het grootste gedeelte van het wrak kwam een kilometer ten westen van de weg Lemmer-Sneek terecht. De hele bemanning kwam om het leven.”

8

Aantekeningen gesprek van 21 september 2016 ten huize van Wiebe van der Gaast, Kadijk 14, 8531 XD, Lemmer, tel. 0514-561433.

De dan 79-jarige Wiebe van der Gaast is de gepensioneerde oud-eigenaar van een loonbedrijf dat destijds gevestigd was in Oosterzee-Buren. Het bedrijf is overgenomen door Bangma. Zijn losse antwoorden heb ik tot een lopend verhaal gemaakt. Van der Gaast herinnert zich alle details niet meer.

“Ja, ik weet iets van deze zaak af. Ik weet niet meer precies wanneer dat was maar het zal nu meer dan 40 jaar geleden zijn dat ik – vlak voor de winter – benaderd ben door een groep van 5-6 enthousiaste amateur vliegtuigliefhebbers. Ik kende er niemand van.  Zij vroegen mij – als loonbedrijf houder – om de beschikbaarstelling van een hijskraan voor de berging van een vliegtuig. Er werd direct aan toegevoegd dat zij er geen vergoeding voor konden betalen. De werkzaamheden waren op de plaats die u mij zojuist aangaf. Ik meen dat de boer Dijkstra heette. Boven een sloot tussen twee percelen weiland aan de Kooiweg in Lemmer was op 4 meter diepte een plek waaruit iets getakeld moest worden met mijn hijskraan. Het heeft mij veel werk en tijd bezorgd, weet ik nog wel. Het was vlak voor de winter, een rustige periode in mijn loonbedrijf zodat ik wel tijd had. De amateurgroep wist dus kennelijk de juiste plaats, want ik kon daar direct aan het werk. Er waren toen nog geen metaaldetectoren. Pas na drie pogingen lukte het om een vliegtuigmotor boven de grond te krijgen. De kranen waren in die tijd nog lang niet zo sterk als nu. Wat ik mij nu herinner is dat toen ik de motor eindelijk naar boven kon krijgen, er een gejuich bij de enthousiaste amateurs opsteeg, want zij zagen een nummer staan op de motor en dat was juist het nummer dat ze wilden hebben. Of dat er iets mee te maken heeft, weet ik niet maar het woord “16 cilinder” schiet ook nog door mijn hoofd.  Ik begreep dat het een MERCEDES-motor was. Dat moet dus wel van een Duits vliegtuig zijn geweest want een geallieerd vliegtuig zal geen Mercedesmotor hebben gehad. Ik meen ook het woord Messerschmitt te hebben gehoord, maar dat weet ik niet zeker.

Naast de vliegtuigmotor zijn er twee grote hooiwagens vol met klein materiaal afgevoerd en waarheen weet ik niet. Wat die groep met de motor heeft gedaan, weet ik niet. Mijn bedrijf moest alleen een kraan beschikbaar stellen. Ik heb er geen geld voor ontvangen.”

9

In het weekblad Zuid-Friesland van 28 april 1982 is een artikel gewijd aan de vondsten uit dit vliegtuig. Het zijn de luchtoorlogspecialisten Wim Stienstra en Gerben Tamminga die een propellerblad naar boven hebben gehaald en een gedeelte van het staartstuk.

Bijlage A
Bijlage C
Bijlage D