Benjamin Herre Steegenga

Tussen het lokaal van Christelijke Belangen en de kledingzaak van Steegenga is een smal steegje. Hierdoor liepen zowel verzetsleider Steegenga en zijn gezin als de SS-ers en landwachters. Dat er sprake was van verzetsactiviteiten blijkt voor de eerste keer uit een verslag van Simon Aukema, garagehouder te Warns. Die vertelde in zijn memoires dat hij in begin 1942 begonnen is met de verstrekking van het eerste Vrij Nederlandnummer dat gedrukt werd door drukker Johan Hoekstra uit Koudum. Deze Hoekstra kwam van Balk en behoorde bij de Hoekstra familie van de Balkster Courant.

Aukema bracht deze blaadjes voor verspreiding bij Theun de Vries in Koudum, Wim Glashouwer in Hindeloopen en Cor Buma in Elahuizen. Deze drie zorgden van hun kant weer voor verdere verspreiding. Later werden de nummers van Vrij Nederland bij Zijlstra in Oudemirdum gebracht. Deze Zijlstra zei op een bepaald moment tegen Aukema dat hij Vrij Nederland niet meer hoefde, want hij kreeg deze voortaan uitgereikt van manufacturier B. H. Steegenga uit Balk. Deze had een heren – en jongenskledingzaak in Balk. Aukema zocht daarna Steegenga op om over de verdere organisatie te praten, maar Steegenga wilde niet de naam onthullen van degene van wie hij de bladen kreeg. Eerst had Steegenga een paar bladen gekregen van Siemen de Jong uit Balk maar Steegenga wilde veel meer exemplaren en vond dat Siemen de Jong wat bang uitgevallen was. Hij verbrak daarom het verspreidingscontact. Steegenga wilde alleen aan Aukema kwijt dat hij Vrij Nederland nu gekregen had van iemand die op een andere manier de kledingwinkel was uitgegaan dan dat hij was binnengekomen. Aukema begreep deze opmerking niet. Steegenga zei: ,, Welnu, ik heb hem een pak kleren verkocht dat hij direct heeft aangetrokken, want hij heeft zijn oude kleren hier laten liggen”. Aukema vroeg of hij die oude kleren mocht zien. Dat gebeurde en daaraan kon Aukema zien dat de kleren van Walda waren (welke Walda staat niet in het verslag maar het is òf hotelhouder Roel Walda uit Hindeloopen geweest, geboren 18 augustus 1897 in Ureterp òf zijn broer Adrianus Walda, geboren 21 oktober 1902 in Siegerswoude, van beroep kapper die ook in Hindeloopen woonde. Direct na de bevrijding vertrok het gezin Roel Walda naar Ameland waar hij burgemeester werd. Adrianus Walda overleed 16 november 1948 in Sneek.

Diverse artikelen van en over Benjamin Steegenga

De volgende zes artikelen zijn te waardevol om ze niet in hun geheel te publiceren. U zult in alle zes artikelen meerdere zaken opnieuw lezen.  Het eerste artikel is het verhaal dat zijn oudste zoon Herre Steegenga in 2018 heeft geschreven. Het tweede artikel is een vraaggesprek in de Balkster Courant van een journalist en Steegenga. Het derde artikel is het verhaal van Steegenga zelf over zijn oorlogsbelevenissen. Het vierde verhaal bevat de aantekeningen die een redactielid van het boekwerk ,,Gescheurd Land” genoteerd heeft tijdens zijn gesprek met Steegenga over de periode 1940 – 1945. Het vijfde verhaal is ongedateerd teruggevonden in de archieven van Tresoar in Leeuwarden. Het is niet ondertekend en ook niet gedateerd. De heer Ypma is waarschijnlijk de interviewer van Steegenga geweest. Het verslag heeft als titel ,, Verslag van Balk”. Steegenga zelf heeft dit verslag gelezen en als ,,hopeloos slecht” omschreven. Het zesde verhaal is de toelichting van Steegenga op de verschijning van illegale boekwerken en tijdschriften in Gaasterland.

Tenslotte leest U de punctuele financiële verantwoording van Steegenga zelf in zijn functie als penningmeester van de L.O.

I
Zoon Herre Steegenga uit Zuidlaren over het begin van zijn vader in het verzetswerk.
(in 2018 schriftelijk gedaan. Herre was toen 85 jaar oud)

“Graag wil ik vertellen hoe mijn vader een lid van de verzetsbeweging is geworden. Mijn vader startte een kledingzaak in 1930. Dagelijks ging hij op de fiets met 2 zware koffers op bezoek bij de boeren in Gaasterland. Mijn moeder bleef thuis voor de huishouding zorgen en voor hulp in de winkel. Mijn vader ontving alle voorraden van de firma Levi en Van Dam uit Groningen. Dat waren Joden. Zij hadden een vertegenwoordiger - meneer Goudsmit, ook een Jood - die mijn vader tweemaal per jaar in de winkel bezocht. Hij bracht elke keer een reep chocolade voor mij mee. Als jongetje van 7 jaar oud vond ik dat geweldig. In het begin van 1942 stuurde meneer Goudsmit mijn vader een brief waarin hij vroeg of mijn vader hem wilde opzoeken in het ziekenhuis te Groningen. Mijn vader ging naar hem toe. Meneer Goudsmit vroeg of mijn vader hem kon helpen want na een periode van tien dagen zou Goudsmit het ziekenhuis moeten verlaten om daarna naar het kamp Westerbork te worden gebracht. Goudsmit vroeg mijn vader of die een boer kon vinden waar hij zou kunnen onderduiken. Vader beloofde zijn uiterste best te doen. Maar na een week zoeken ging vader met lood in zijn schoenen naar Groningen terug met de mededeling dat hij er niet in geslaagd was een onderduikplaats te vinden. Later vernam vader dat Goudsmit eerst naar Westerbork was gebracht en van daaruit naar Auschwitz.

Vader had heel veel spijt. Hij vroeg zich af waarom hijzelf niet nog meer had gedaan. Aan het einde van 1942 kreeg hij een brief van de Nationale Organisatie aan de kerkenraad van de Gereformeerde Kerk om de onderduikers te helpen.  Vader was kerkenraadslid. In die brief werd gevraagd om een contactadres in Gaasterland om Joden te helpen. Toen de secretaris de brief had voorgelezen, hielden alle leden zich stil. Toen zei de dominee dat Steegenga hiervoor de juiste man zou zijn omdat hij zoveel mensen in Gaasterland kende. Vader had geantwoord dat hij eerst met zijn vrouw hierover wilde overleggen. Mijn ouders hadden een rusteloze nacht maar zij besloten toch dat vader het illegale werk zou accepteren ondanks het feit dat het huisgezin 7 kinderen telde.

Gelukkig hebben de Duitsers hem niet kunnen pakken. Meerdere malen was hij nachts niet thuis. Na de oorlog bleek dat hij bovenaan stond op de lijst met gezochte personen. De Duitse bezetting was een moeilijke tijd. Wij kunnen niet genoeg onze vrijheid op prijs stellen”.

II
In de Balkster Courant van 30 november 1946 is een wetenswaardig artikel opgenomen over de activiteiten van B.H. Steegenga in het ondergrondse verzet tegen de Duitse overheersing 1940-1945. Het artikel is vooral interessant omdat het interview betrekkelijk snel na de bevrijding afgenomen werd. Het gehele oorlogsverwerkingsproces van Steegenga zit nu wel op zijn plaats en de herinneringen zijn nog niet zo lang geleden zodat alles tamelijk scherp kan worden geanalyseerd.

WAT ,,MEN” NIET WEET….
Illegale acties in Gaasterland. Er werd tijdens de bezetting meer dan 90.000 gulden ingezameld!

Wij hadden een vraaggesprek met het voormalige rayonhoofd van de L.O. in Gaasterland en Sloten, de organisator van het ondergrondse verzet in deze gemeenten. We hebben gehoord, dat U een medaille gekregen hebt van de Ned. Spoorwegen. Zouden we die eens mogen zien, aldus vroegen wij de heer ,,Kuiper”.
Zeker, hier hebt U hem.

We lazen: ,,In dankbare herinnering aan uw steun en medewerking bij de spoorwegstaking 17 september 1944 – 5 mei 1945”. Toen wij de medaille bezagen viel meteen ons oog op een persoonlijk schrijven van de Amerikaanse Gezant, en van de Commandant van het Amerikaanse leger waarin dank gebracht werd voor het helpen van piloten. Tevens zagen we een paar oorkonden van boomplanting in Palestina door Joodse families ,,Ter herinnering aan de hulp verleend in de donkere jaren der Duitse bezetting 1940-1945”. Dit ontlokte ons de vraag: ,,Zoudt U ons niet iets kunnen vertellen van Uw illegale werk?”.
Och, dat heeft niet veel te betekenen, en… het is voorbij. Daar spreek ik liever niet meer over. Maar wanneer het kan dienen om verkeerde begrippen over het z.g.n. ondergrondse werk uit de wereld te helpen wil ik daar gaarne aan meewerken. Bovendien heeft de Gaasterlander ook wel een zeker ,,recht” om te weten wat er zo ongeveer omging.  Vooreerst wil ik dan even opmerken dat het woord ,,illegaal” door mij anders uitgelegd wordt dan door vele anderen. Ik beschouw mij niet als een ,,illegale” werker, maar ,,legaal”. ,,Illegaal” betekent onwettig, en nu was ons werk misschien in de ogen der Duitsers wel onwettig, maar mijn Koningin en Regering zaten in Engeland, en die gaven orders om door te vechten en aan die orders heb ik op mijn manier gevolg gegeven. Daarom beschouw ik als illegale werkers, zij, die voor de vijand werkten of lieten werken, maar in de ondergrondse strijd de vijand bevochten en handelden in opdracht van onze regering in Engeland. Dat is dus legaal". 

Zijn er door de ondergrondse strijders niet veel fouten gemaakt en zaten er niet veel verkeerde elementen tussen?
Zeker, ik ben de eerste die dit direct wil toestemmen. Maar nu moet U deze drie dingen niet vergeten:
1^e. Die werkt maakt fouten.
2^e. Zijn er veel dingen gebeurt door z.g.n. ondergrondse werkers, maar dat in werkelijkheid avonturiers waren?
3^e. U moet begrijpen hoe moeilijk het was om een ,,zuivering” toe te passen: elementen die er eerst in zaten kon men er moeilijk uitzuiveren omdat het dan vaak gebeurde dat deze mensen dan de verradersrol gingen spelen. En wanneer U ziet wat er van de zuivering terecht komt nu we weer in een vrij land leven, moet U ook kunnen begrijpen hoe moeilijk het was tijdens de bezetting een zuivering toe te passen toen alles geheim moest blijven.

Wanneer is U begonnen met het ondergrondse werk?
Aangesteld of benoemd werd men niet. Zulks deed men uit zichzelf of men deed het niet. Het begin is geweest dat we begonnen met geld in te zamelen voor de organisatie ,, Vrij Nederland”, welke organisatie later gesplitst is waardoor de organisatie van ,,Trouw” ontstond. Van deze organisatie, die zelf zijn eigen K.P. had, kregen we ook de eerste bonkaarten enz. Later heeft ,,Trouw” zich speciaal alleen op de Illegale Pers toegelegd. Voor deze organisatie heb ik in totaal f. 13.540,19 opgehaald en afgedragen. De kwitanties, getekend voor ontvangst, kan ik allemaal nog tonen. Ze werden getekend met schuilnaam.

Waarom werkte U onder de schuilnaam,,Kuiper”.
Omdat het te gevaarlijk was om eigen naam te gebruiken, wanneer we b.v. brieven moesten tekenen. Ik heb nu niet het minste bezwaar om onder alle stukken, die ik geschreven heb, mijn handtekening te plaatsen. Persoonlijk heb ik gelukkig niets te verbergen waarvoor ik mij nu zou moeten schamen. Alles wat ik ondergronds heb gedaan wil ik nu met ieder openhartig bespreken.

Hoe bezorgde U de illegale bladen?
Eerst bracht ik ze persoonlijk rond. Later zocht ik voor ieder dorp een contactpunt. Met zo’n contactpunt regelde ik de zaken voor zo’n dorp. We begonnen eerst met een 20 bladen; later kregen we 400 per maand. Deze bracht ik door Gaasterland, Sloten, een gedeelte van Doniawerstal en Lemsterland. Dit was dus de Organisatie van de Illegale Pers. In 1942 zijn we ook reeds begonnen met de Militaire organisatie, de z.g.n. O.D. We hadden toen reeds 300 banden in huis die de manschappen bij hun optreden om de arm moesten hebben. Hier liggen ze nog. Ze zijn nog nieuw want ze zijn nooit gebruikt omdat later de O.D. en de K.P. zijn omgezet in een nieuwe organisatie van de N.B.S. Ons District besloeg 8 gemeenten in de Zuidwesthoek.

Waren er nog meerdere Organisaties.
Ja, in het laatst van 1943 zijn de verschillende mensen die werkten in het ondergrondse front zoveel mogelijk georganiseerd in de L.O. of landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers. We hebben toen ook in Gaasterland een comité gevormd dat speciaal werkte voor onderduikers. Dit Comité heeft met behulp van de dorpscontactpunten, die ik al eerder had aangezocht voor de Organisatie van ,,Trouw”, een f. 80.000,00 bij elkaar gehaald in Gaasterland en Sloten en Bakhuizen. In Bakhuizen hadden we een apart comité aangesteld om de zaak daar te regelen. Maandelijks bracht ik hen een 70 bonkaarten, die zij daar onder de verschillende onderduikers distribueerden. Ze hadden daar in 1944 en begin 1945 een f. 20.000,00 steun- en kostgeld uitgekeerd die ze zelf hebben opgehaald in Rijs, Mirns en Bakhuizen. We hadden daar prachtige werkers, die veel werk hebben verzet. Zelf heb ik in de andere dorpen van Gaasterland en in Sloten f. 50.346,10 uitgekeerd aan steun- en kostgeld over 1944 en begin 1945. Ik kan U op de cent af nog zeggen aan wie dit geld uitbetaald is.

Welke normen hadden jullie voor de uitkering?
Ons gewone tarief was f. 100,00 per maand voor een echtpaar; f. 50,00 per maand voor een alleenstaande persoon en f. 40,00 per maand voor een kind. Een onderduiker die niet te gevaarlijk was en in staat was om te werken, moest zelf zijn kost verdienen. En iemand die geld genoeg had en zelf zijn kostgeld kon betalen, moest dit ook zelf doen.

Hoe kwamen jullie aan dat geld?
Dit werd door ons opgehaald in Gaasterland en Sloten. We hebben op deze manier ruim f. 90.000,00 bijelkaar gehaald, de f. 20.000,00 van Bakhuizen en de f. 13.000,00 van ,,Trouw” meegerekend.

Konden jullie geen geld lenen?
Jawel, net zoveel als wij wilden. Maar we stonden op het standpunt dat we dat niet moesten doen. We maakten daardoor de schuldenlast van het N.S.F. maar zwaarder terwijl er zo genoeg geld was te krijgen. Wij hebben zelf nog wel geld afgedragen aan het N.S.F. (Nationaal Steunfonds).

Hoe kwamen jullie aan de bonkaarten, persoonsbewijzen, stamkaarten enz?
In de eerste jaren van de organisatie van ,,Trouw”. Later van de L.O. organisatie en door medewerking van enkele ambtenaren van ons eigen Distributiekantoor en gemeentehuis.

Werd hiervoor ook betaald?
Neen, ieder deed zijn werk pro deo en ieder persoonsbewijs en stamkaart werd gratis verstrekt. Zelf heb ik een 3000 bonkaarten rondgebracht en U mag gerust in Uw Courant een advertentie plaatsen of U één kunt vinden, die ooit één cent aan mij betaald heeft voor een bonkaart. Wel werden hiervoor giften gegeven om de organisatie te steunen.

Hoeveel onderduikers had U in Uw rayon?
Enkele honderden jongens in de bepaalde leeftijd. Een honderd Joden, de kinderen meegerekend. Een tiental gezinnen van Spoor- en Tramarbeiders en enkele piloten.

Had U goede medewerking van de inwoners?
Over het algemeen: ja. Wanneer ik denk aan die juffrouw die twee piloten in huis had waar de doodstraf op stond. En aan die grote gezinnen, die tevens een paar onderduikers in huis hadden zodat ze ’s middags met 17 of 20 man om de tafel zaten. Of aan de vrouw wier man in de gevangenis zat en die tot mij zei: ,,het spijt mij niets dat wij het gedaan hebben want we moesten het doen. Het was onze plicht”. Of aan die boer die vanuit de gevangenis zijn vrouw een briefje toesmokkelde waarop stond: ,,Geen paarden leveren aan de Weermacht”. Of aan die landbouwer die rustig de wapens in huis hield van de N.B.S toen er reeds 4 boeren hiervoor gevangen zaten en een vijfde zijn boerderij was afgebrand, Of aan die arbeidersvrouw die geen kostgeld wilde hebben voor het Joodse kind dat ze in huis had omdat het dan geen helpen meer was. Dan moet ik zeggen: ,, er zat een prachtige geest in; we hadden alle medewerking”. Natuurlijk waren hier ook misstanden. Er waren waar we met geen mogelijkheid een onderduiker konden plaatsen en geen cent konden loskrijgen. En dat was jammer. Wanneer ik denk aan dat Joodse gezin dat ik zo goed kon en dat mij vroeg om geholpen te worden om onder te duiken. Maar ik kon voor hun geen plaats krijgen. Ik weet van hen dat ze later naar Duitsland vervoerd zijn waar ze met zoveel anderen vermoord zijn.
Dan beschuldig ik mijzelf dat ik niet meer gewerkt heb. En dan voel ik dit als een aanklacht tegen de bewoners van die huizen die groot genoeg waren om onderduikers te bergen maar waar we ze maar niet naar binnen konden krijgen,

Is U zelf wel eens in gevaar geweest?
We leefden betrekkelijk altijd in gevaar. Maar we hadden het te druk om daaraan te denken. Ik werkte nl. voor vier organisaties, nl. voor de illegale pers, het N.S.F., de L.O. en de militaire organisatie. Alleen als er weer iemand van je kennissen gesnapt werd, dan schrok je weer even op. Een 12-tal kennissen zijn gefusilleerd. Hier hebt U vijf foto’s van die, waar ik het meest mee heb samengewerkt. Dit is ,,Karel”. Ik zou des morgens net naar hem toe. Onderweg werd het mij verteld dat hij doodgeschoten was. Dit is ,,Klaas”; hij had ’s morgens nog bij mij koffiegedronken en ’s avonds 7 uur sprak ik nog met hem voor de telefoon. Half acht was hij gearresteerd en de volgende dag doodgeschoten. Dit is ,,Louis”, die logeerde de kerstdagen van 1944 bij mij. Een paar dagen later werd hij gevangen genomen en doodgemarteld omdat hij niets wou zeggen. Dit is ,,Wim”. Gevallen in Doniaga met negen anderen. Deze man hier, liet een vrouw met 10 kinderen achter. Allemaal helden die hun leven hebben opgeofferd voor hun medemens en het Vaderland….

Toelichting Vogelzang op de schuilnamen:
“Karel” is Jacobus Boomsma uit Sondel
“Klaas” is Gerben Ypma uit Koudum
“Louis” is Luitjen Mulder uit de Brekkenpolder
“Wim” is Wim Reinders = Roelof Knol, winkelier van KP Echten

M.

III
Gaasterlands verzetsstrijder Benjamin Herre Steegenga uit Balk (schuilnaam Kuiper) heeft een eigen ongedateerd kort verhaal geschreven over zijn activiteiten in de Tweede Wereldoorlog.

Door de heer Onderweegs* van Lemmer werd mij verzocht een kort verslag te maken van mijn werkzaamheden tijdens de bezetting. Het zal ongeveer in april 1942 zijn geweest dat ik werd aangezocht om geld in te zamelen op de zo genaamde Oranjelijst. Het tweede bedrag, groot f. 227,50 heb ik op 15 augustus 1942 aan den heer Arendsche – die zich ook wel Rienstra noemde – te Sneek afgedragen. De kwitantie van ontvangst heb ik nog in mijn bezit. Het eerste bedrag was afgedragen aan Dick Douwes, groot f. 387,50. De juiste datum heb ik hier niet meer van, maar is ongeveer juni 1942 geweest. Met deze heren ben ik begonnen te werken in 1942, nl. met Rienstra, Dick Douwes, Oome Jan, Oome Gijs, van der, Bradsma. Bij laatstgenoemde heb ik met beide genoemde heren wel in Sneek vergaderd. Ik kreeg van hen bonkaarten, Vrij Nederland en later Trouw te verspreiden. In totaal heb ik meer dan f. 13.000,00 gulden afgedragen, waarvan de bewijsstukken nog allemaal in mijn bezit zijn. Genoemde heren zijn ook bij mij gekomen voor de oprichting van de O.D. Dit heb ik ook ter hand genomen en geheel georganiseerd in de Zuidwesthoek van Friesland, nl. acht gemeenten. De heer S. de Jong, reserve Kapitein, heb ik aangezocht als Districtscommandant (Dic.) en met hem heb ik verschillende gemeentecommandanten aangezocht. Het werk voor de O.D. heb ik later alleen met de heer S. de Jong georganiseerd en het werk voor Vrij Nederland later vervangen door Trouw.

Nadat beide genoemde heren meer op andere plaatsen werkten of verdwenen waren, heb ik achtereenvolgens voortgezet met: Wim Speelman, Nico de Boer, Jan de Vries en Gerben Meijer en zijn broer. In Lemsterland kreeg ik contact met Wim en Arie, de twee werkers van Meppel.

Toen Arie gearresteerd werd, kwam Louis Molenaar in zijn plaats. Zo had ik voor de organisatie van Trouw en voor de organisatie van de O.D. in verschillende plaatsen in de Zuidwesthoek contactpunten gelegd. Eén van mijn contactpunten in Sondel was de heer Jac. Boomsma. Deze ging nadat hij bezoek van een mof had gehad naar Sneek. Daar is hij later districtsleider geworden onder de naam van Karel. Dat was in de zomer van 1943 ongeveer. In de herfst van 1943 is hij bij mij gekomen en toen hebben wij samen gesproken over het vormen van een soort gemeentelijk comité. Wij hebben dat hier in Gaasterland in november 1943 opgericht. Met dit comité heb ik het L.O. werk in Gaasterland verder voortgezet. Het rondbrengen van bonkaarten en het uitkeren van steun bleef mijn werk hoofdzakelijk. Ik heb totaal ongeveer een 3000 bonkaarten rondgebracht en f. 35.094,50 aan kostgeld uitgekeerd. In totaal is er in Gaasterland en Sloten, wat mijn rayon in het laatst was, in totaal aan f. 65.000,00 uitbetaald aan steun, kostgeld, verschaffen kleding en voedsel. Dit geld is ook allemaal in Gaasterland en Sloten opgehaald. Wij zijn geen steun van het N.S.F nodig geweest. Integendeel, het N.S.F. heeft wel steun van ons ontvangen. In de herfst van 1944 is de organisatie van de O.D. ineengesmolten met de K.P. tot de N.B.S. De heer S. de Jong bleef Districtscommandant en ik ben officier van verpleging geweest. Wij hadden District IV. Van mijn medewerkers zijn de volgende personen door het Duitse terreur gevallen. Van der Wal, contactpunt te Lemmer, is gearresteerd en in Vught bezweken. Arie is gearresteerd en in Duitsland bezweken. W. Santema is doodgeschoten. Oome Jan is doodgeschoten. Klaas Ypma, ’s morgens nog bij mij koffiegedronken en ’s avonds 7 uur nog gesproken voor de telefoon is om half acht gearresteerd en de andere dag doodgeschoten.

Wim en Lowie zijn 3 januari 1945 gearresteerd. Lowie (een neef van mij) is 8 januari 1945 in de gevangenis te Heerenveen vermoord. Wim is in maart doodgeschoten. Sijtsma van Hemelum en Jeen Hornstra uit Wijckel zijn doodgeschoten. En Karel is ook doodgeschoten. Samen 10 mannen waar ik geregeld mee heb samengewerkt. Zij hebben het offer van hun leven gebracht in de strijd voor de vrijheid van ons Vaderland. Ik heb nog Boonstra uit Joure vergeten wiens gezin in Gaasterland ondergedoken is geweest. Zij zijn door mij verzorgd. Zelf ben ik wonderlijk bewaard gebleven. Wel was ik een klein beetje ongerust. Vooral toen de Landwacht in het lokaal naast mij was ingekwartierd. De laatste maanden voor de bevrijding waren de bangste maanden en moest ik nog onderduiken. Voor mijn vrouw met mijn **acht kinderen was dit vervelend, maar het is goed afgelopen.

Groetend, Kuiper.

Nota bene 

* Met de naam Onderweegs zal de heer Paul Onderweegs bedoeld zijn. Deze was gemeentesecretarie-ambtenaar bij de gemeente Lemsterland. Hij was bij de LO district Sneek in functie als chef falcificateur. De heer Onderweegs heeft schriftelijk verklaard dat hij van Steegenga het Dagblouw Trouw en Vrij Nederland kreeg ter uitreiking. Voorts heeft hij verklaard f. 1000,00 afgedragen te hebben aan Steegenga voor de illegale pers en f. 1500,00 voor de LO en NSF.

**In de één na laatste regel spreekt Steegenga over acht kinderen. Het verhaal moet dus gemaakt zijn voordat het jongste dochter in augustus 1948 geboren is.

Steegenga schrijft nog een ander voorval in een privébrief waaruit zijn inzet blijkt:

,,De familie Bokma in Harich heeft een Joods echtpaar in huis gehad met de achternaam van Naarden. Van dit echtpaar is een kindje, dat elders ondergedoken was, door de Landwacht gegrepen en weggevoerd. Dit kindje was Christelijk gedoopt om het op deze wijze door een n i e t  Joods kindje te laten doorgaan. Na de arrestatie ben ik voor dit bewijs naar Amsterdam en Heemstede gereisd om de predikant op te sporen die dat kind had gedoopt. Het is mij gelukt een kopie van de doopakte in handen te krijgen. De kopie is opgestuurd met een verzoek om vrijlating. Maar het heeft helaas niet geholpen het kind vrij te krijgen. Ze hebben het nooit meer gezien”.

IV
Aantekeningen van de redactie van het boek ,,Gescheurd Land” bij het gesprek met Steegenga over de periode 1940 – 1945.

In het dossier van de boekredactie ,,Gescheurd Land” bevinden zich handgeschreven gespreksnotities in telegramstijl. Eén van deze notities, met de titel Verklaringen B.H. Steegenga (alias 'Kuiper') is te waardevol om hier niet in zijn geheel te vermelden.

Benjamin Steegenga begint zijn illegale activiteiten als hij – via de vriendelijke en rechtschapen Gereformeerde dominee van Wijckel, ds. Sijmen de Boer, - in contact komt met de drogist Harrie Reeskamp (alias Arendse/Van Beek/dokter Rienstra) uit Bussum. Reeskamp was sedert 1941 ondergedoken bij veehouder Jelle Bouma onder Scharnegoutum waar hij de KP (Knokploeg) Scharnegoutum leidde.  Reeskamp heeft met een aantal andere uitgewekenen een verzetsgroep gevormd die regelmatig bijeenkwam bij radiohandelaar Willem Santema in Sneek. De groep bestond verder uit: Theo Dobbe, Amsterdam ( ,,Ome Jan”), H.A. Rotte, Groningen (,,Ome Gijs”), D. van der Veen, Amsterdam (,,Dick Douwes”). Gerrit Kleinveld, N.H. Bergsteijn ( ,,Kleine Jan”) en Andries Joustra. Via deze groep rond Reeskamp krijgt Steegenga 20 nummers van ,, Vrij Nederland” ter verspreiding. (begin 1942). In het boek ‘Represailles Friesland 1940-1945’ staat beschreven waarom Steegenga en anderen in de jaren 1940 en 1941 zich eigenlijk niet direct met het verzet bemoeiden. ‘Binnen het Friese verzet bestonden tot ver in de oorlog grote weerstanden tegen het opnemen van de wapens tegen de overheid, al was dat ook een vreemde. Bij vele orthodoxe gelovigen in deze provincie hing dit samen met het respect voor de boven ons geplaatsten. Dat werd er thuis, op school, op catechisatie in gehamerd. Het ging veel verder dan de onderwerping aan de in Romeinen 13, de door de apostel Paulus gegeven aanwijzing om de overheid te gehoorzamen.

Het maakte deel uit van een algehele onderwerping aan ‘het gezag’ – totdat een kritische grens werd overschreden. Want dan konden diezelfde gelovigen radicaal en compromisloos opkomen voor de zaak die zij als geheiligd ervoeren.

Vooral door de komst van de niet-Friese verzetsstrijders Reeskamp, Dobbe en later Krijn van den Helm uit Amersfoort kreeg het gewapend verzet in deze provincie een impuls. Maar het bleef overwegend functioneel. Overvallen op distributiekantoren en gemeentehuizen om aan bonnen voor onderduikers en blanco persoonsbewijzen te komen, waren in dit gewest de meest voorkomende voorbeelden van gewapend verzet. Gezagsgetrouwe gereformeerden, uit wier midden na de communisten de moedigste verzetsstrijders kwamen, raakten de eerste weken in de war door het optreden van hun leidslieden. De 70-jarige ARP- leider (Anti Revolutionaire Partij) Hendrik(us) Colijn raadde in de spannendste meidagen in een artikel in De Standaard en later in een brochure zijn volgelingen aan om de realiteit van de Duitse bezetter te aanvaarden. Toen hij daar later van terugkwam, was er al veel kwaad geschied. Binnen de ARP bestonden grote weerstanden tegen gewapend verzet. Strijd tegen de overheid werd op grond van Romeinen 13 uit de Bijbel van de hand gewezen. Nadat de partij zich in de zomer van 1940 had hervonden, begon een inspirerende interne discussie. Het duurde echter nog wel maanden voordat die tot anti-Duitse actie leidde. Dat de opsluiting van Gereformeerde leidslieden het opbloeiende verzet in 1942 niet smoorde maar juist stimuleerde, hadden de Duitsers niet verwacht’.

Steegenga ontvangt van de groep Reeskamp naast de 20 nummers van ‘Vrij Nederland’ exemplaren van het boek ,, Nederland zal herrijzen” van Van Kleffens ( Min. Van Buitenlandse Zaken in Londen). De opbrengst van de door Steegenga gecolporteerde boeken is bestemd voor de familieleden van gevangenen in het ,,Oranje Hotel” in Scheveningen. Eerste geldafdracht was met behulp van Hendrik Kobus f. 387,50 aan Dick Douwes. Het tweede bedrag heb ik naar Sneek gebracht op 15 augustus 1942.  Totale afdracht van Steegenga tot begin 1943 als de groep uiteen valt is ruim f. 13.000,00.

Door middel van de groep Reeskamp worden ook distributiebonnen uitgewisseld. De groep acht het noodzakelijk dat er ook een militaire poot onder gezet wordt en er vindt bij Steegenga thuis een vergadering plaats tussen een aantal leden van de groep Reeskamp en Siemen de Jong. Na de 1^e distributiekantooroverval in Nederland (Joure) op 4-10-’42 en daarna Wommels 23-10-’42 valt de groep uitelkaar; ze worden zwaar gezocht: Dobbe-doodgeschoten ’43; Santema gefusilleerd Vught 10-08-’44; Andries Joustra gefusilleerd in Vught op 22-8-’44; Bergsteijn gefusilleerd bij Woeste Hoeve. Na uiteenvallen van de groep Reeskamp wordt de Landelijke hulp aan Onderduikers opgericht (L.O). Vergadering in Zwolle met ,,Frits de Zwerver”; verder met Wim Speelman; Nico de Boer; Jan de Vries en Gerben Meijer. Verspreiding 400 exemplaren p.m. van ,,Trouw”. Steegenga legt diverse contactpunten aan: Lemsterland: Wim Reinders en Arie; Sondel: Koos Boomsma (,,Karel”) . Na arrestatie van Arie komt zijn ,,omkesizzer” Luitje Mulder ( ,,Louis Molenaar”) in zijn plaats. ( zomer ’43).

Herfst ’43 oprichting gemeentelijk comité L.O. Gaasterland door Steegenga en Boomsma. Steegenga organiseert het geld ophalen in Gaasterland t.b.v. L.O. – werk, bonnenverdeling en kostgelduitkering. Er is geen steun nodig geweest van het NSF (NSF kreeg geld). Uitbetaald totaal plm. f. 65.000,00 en rondgebracht plm. 3000 bonkaarten. Opgehaald in Gaasterland en Sloten f. 90.000,00 ( incl. bijdrage Bakhuizen dat een apart comité had).

Toelichting Vogelzang: In het archief Vereniging Friesland 1940-1945 bevindt zich met nr. 785 de verklaring van Sietze Bakker, geb. 3-1-1893, wonende Noed bij Sint Nicolaasga, Gereformeerd en onderwijzer. Hij was onderduiker in Balk, Koudum, Warns, Workum, Kippenburg en tenslotte weer Balk. Hij verklaart dat hij telkens 50 exemplaren Trouw bij B.H. Steegenga in Balk vandaan moest halen en daarna ze moest bezorgen. Daarnaast hielp hij Steegenga met het onderbrengen van onderduikers en Joden.  Voor Steegenga moest verzetsstrijder Jan de Vries spionageopdrachten uitvoeren voor de inlichtingendienst Balk. Deze was weer een onderdeel van het Stafhoofdkwartier. Zo heeft Bakker o.a. spionageopdrachten uitgevoerd bij de bloedige strijd bij Woudsend tijdens de bevrijdingsacties.

In de verklaring nr. 894 van Sietze Jans van Dijk, geb. 18 juli 1902 – schuilnaam Gerard Postma – komt naar voren dat hij vanuit zijn woonplaats Sneek ondergedoken is geweest bij Koopmans in Balk op aanwijzing van Steegenga. Van Dijk was belastingambtenaar en Gereformeerd. Op verzoek heeft hij o.a. spionage uitgevoerd in Kamp Sondel.

In het boek Himmelumer Aldefurd en Noardwâlde fan Dr. G. Abma wordt op bladzijde 215 en 216 een passage opgenomen waarin Steegenga zijn manier van werken c.q. organiseren aan het papier toevertrouwde. Het blijkt dat P. Wijbenga in 1970 een reactie aan Steegenga heeft gevraagd over een alinea die door dr. Y. Ypma over het verzet in De Zuidwesthoek vlak na de oorlog had geschreven. De passage was: ,,Het verzet in het Zuidwesten, de gemeenten Gaasterland, Hemelumer Oldephaert, Sloten, Hindeloopen en Staveren omvattend, werd tot nu toe gedragen door éénlingen, die hun relaties zowel in Joure als Sneek-Workum hadden. Dat kwam, omdat het niet uitgesproken binnen de sfeer van onze krachtvelden gelegen was. Daar komt bij, dat de Gaasterlander en de Hemelumer Oldephaerster van aard rustig een voorzichtig is en in de bezettingstijd niet veel voor een bredere organisatie voelde” enz. B.H.Steegenga antwoordt hierop in 1970 met: ,, Op blz. 347 schrijft U dat de Zuidwesthoek bijzonder zwak vertegenwoordigd was. Inderdaad was dit zo” enz. Schrijver Dr. G. Abma gaat verder: Steegenga had begin 1942 al contact met de allereerste verzetsmensen; Theodorus Dobbe, verder met D.D.B. van Veen (Dick), H.A. Rotte (Oom Gijs) en G.A. Reeskamp (Rienstra of Harry of Arendse)

Steegenga schrijft naar aanleiding van het oprichten in de Zuidwesthoek van de LO in 1942 dat hij de opdracht had gekregen om 200 personen voor de LO bij elkaar te zoeken. Dat ging Steegenga veel te ver en hij schrijft: ,,deze mededeling heb ik maar kalm opgenomen. Men leefde toen nog teveel in de verwachting dat de bevrijding iedere dag kon komen”. Steegenga zocht één of twee personen per dorp uit. Volgens hem was niet ieder van het Duitse gevaar doordrongen en daarom wilde hij de LO-organisatie zo klein en zoveel mogelijk in eigen beheer houden.

Met zijn ,,bazen” in het verzet gaf dat soms problemen en hij schrijft daarover: ,,Dat ik hier in de Zuidwesthoek in mijn eentje een eigen organisatie had opgebouwd wou men bij de LO in Sneek maar moeilijk erkennen. Even verder schrijft hij ,, Ik ging daarom ook mijn eigen gang. Rayonhoofd of geen Rayonhoofd.

 

Hij is toen bij mij gekomen met de vraag wie ze moesten oproepen en wie niet. Voor die tijd moesten wij al opkomen om gekeurd te worden voor Duitsland. Ik ben naar Houwing geweest en ik heb hem de zaak uitgelegd. Zij konden mij wel helpen. Hij heeft Witteveen en zijn kameraden opgebeld. Wij kregen toen bericht dat de zaak voor elkaar was. Wij gingen er heen naar het arbeidsbureau te Leeuwarden en gaven toen onze namen op. Daarna moesten wij een uur in de wachtkamer blijven zitten wachten en dan waren wij afgekeurd. Het was in Leeuwarden prima voor elkaar. Witteveen, Straatsma en Houwing hebben het toen voor elkaar gebokst. Wij waren daar met zijn vieren.  Eén moest voor de vorm gekeurd worden want anders liep het in de gaten. Die ene moest naar Duitsland toe. Hij is in de trein gegaan en aan de andere kant van Groningen uitgestapt en daarmee heette hij in Duitsland te zitten. Toen het nodig was hadden wij geen medewerking van ze. De directeur is allang weer aan het werk. De politie was goed, laks maar werkte niet mee. Hoving, het hoofd van de politie, belde van Hout op en die waarschuwde de jongens die opgehaald moesten worden. Ze hebben een jongen opgehaald die vrijwillig voor het N.S.K.K. getekend had.

De P.T.T., daar hadden wij geen contact mee. In verband met Bakhuizen hebben wij van het P.T.T.-kantoor brieven gehad van een mevrouw, een N.S.B. ‘ster. Wanneer zij brieven kreeg of verstuurde dan kregen wij die. Zij kwam uit Den Haag en zij was goed 40 jaar. Zij werd aangezien als een agent van de Gestapo.

Haar man was een Gruppenführer en zij deed voorkomen alsof zij daarom van hem afgegaan was. Wij kregen bericht of er zo iemand hier zat. Mansveld van het P.T.T. kantoor werkte goed mee. In het Gebouw van de Christelijke Belangen hebben wij hier Landwacht gehad. Wij zijn toen met Wietse naar de directeur van het postkantoor geweest om te praten over de mogelijkheid dat hij bij binnenkomst van telefoontjes voor de Landwacht over onze jongens - die opgepakt moesten worden- ons direct wilde waarschuwen. De man was direct bereidwillig. Hij moest het doorgeven aan mij, Steegenga, maar heeft het niet gedaan omdat het nooit voorgekomen is. Hier was een Sikkes die geregeld brieven kreeg van een Duitse instantie uit Groningen. Ik heb de directeur gevraagd mij zo’n brief te bezorgen maar dat heeft hij niet gedaan. De plaatselijke bureauhouder was goed want hij gaf de boeren van die gele Ausweizen die wij hem lieten stempelen en die we vervolgens zelf tekenden. Wij hebben hier de Landwacht en de Groenen gehad. Zij hebben hier een week huisgehouden. Bij Van der Maus hebben ze een huiszoeking gedaan. Zij vonden toen verdacht materiaal. Hij smeerde hem en is na de bevrijding thuisgekomen. Ze hebben niet veel onderduikers te pakken gekregen. De Duitse commandant was tamelijk soepel, hij heeft nog verschillende jongens losgelaten. Zij hebben een collega van de gemeentesecretarie doodgeschoten. Hij was de zoon van een dominee en hier ondergedoken. De Groenen en de Landwacht kwamen hier en hij ging naar Oudega. Daar kwamen ze ook. Zij zouden het dorp afzetten. Hij werd bang, hij smeerde hem en werd doodgeschoten. Een pracht schot zei de Landwacht. Zij hebben ook wel een razzia gehouden in Bakhuizen. De jongens die ze gegrepen hebben was hun eigen schuld. Zij waren gewaarschuwd maar gingen niet weg. Toen ze kwamen gingen ze lopen. Bij een razzia in Gaasterland hadden ze in Bakhuizen 6 jongens en een Jood met zoon en dochter. Zij zijn niet verder gekomen dan Westerbork en daar werden ze bevrijd. In het laatst voor de bevrijding wisten de Zollbeambten van Staveren meerdere dingen en wij vermoeden van een jongen uit Warns. Toen werd het hier erg kritiek. Wij hadden Mooi Gaasterland, onder leiding van Dr. Piebenga een N.S.B. ‘er. De Vries kwam een keer bij hem en toen wist hij de 6 namen van ons comité te noemen.

Hij heeft ons nooit verraden. Wij hebben toen tegen elkaar gezegd: ,, Jonge, jonge, als het niet gauw afloopt dan gaat het mis”. Piebenga heeft verteld dat hij een keer bij de Landwacht in Sneek was en die kerels onze namen op papier had staan. Maar zij zaten in die periode geweldig achter de wapens aan. In Kippenburg waren eens Duitsers aan het jagen. In een boerderij was een marechaussee wapens aan het schoonmaken en die Duitsers stonden plotseling voor zijn neus. Zij zaten toen reeds achter de wapens aan en het L.O. werk interesseerde ze niet. Als illegale werker is Bubberman gearresteerd. Ze vertelden dat ik een illegale werker was maar ik heb het ontkend. Zij hebben geen huiszoeking gedaan. Nachts ben ik van bed gehaald en direct meegenomen. Zij hebben toen het huis doorzocht en niets gevonden. Ze hebben die nacht Johannes Weersman opgehaald. Ze hebben mij weer losgelaten. De eerste week ben ik naar Bolsward gegaan en daarna ben ik weer naar huis gegaan maar ik sliep niet meer thuis. Dat was een week of drie voor de bevrijding. Die moffen wisten op de dag af te vertellen. In Gaasterland zijn geen wapendroppings geweest. Ons afwerpterrein zat in Sint Johannesga. Wij kregen hier de wapens via Lemmer.

(Opmerking JGV. Wat Steegenga niet vertelt is dat hij in januari 1945 een in Nederland gedropte geheim agent bij boer Melle van der Goot in Sondel heeft gebracht. De geheim agent heette Nicolaas Johannes de Koning met de schuilnamen Arie Prins en Albertus Werkman. Hij gaf instructies over wapengebruik en gevechtstactiek. De demonstratiewapens zijn een dag na instructie bij Van der Goot opgehaald door de NBS uit Echten waar de geheim agent de volgende instructie zou geven).

Wij hebben een wagen gehad met stro en wapens, reden toen tegen Duitsers op, maar zijn er veilig doorgekomen. In het laatst van februari 1945 waren de jongens gearresteerd waar ze wapens hadden gevonden en toen zouden zij wapens uit de lucht krijgen. Het vliegtuig kwam. Er waren een paar marechaussees die het beter meenden te weten dan de commandant hoe de lampen moesten branden en de lampen werden toen verzet. Het vliegtuig cirkelde laag over maar vertrouwde de zaken niet en vloog verder. Later zijn wij nog een paar nachten in touw geweest maar toen zijn er geen vliegtuigen gekomen. Voor ons werk hadden wij koeriersters die goed gewerkt hebben. Wij hadden een dienst voor de militairen en de L.O. Zij reden vaak tussen Sneek en Steegenga. Er is nooit één gepakt. Over de dorsmachines hebben wij gesprekken gehad met Boonstra en Wiersma. Hier is er één verbrand. Een andere zou verbrand worden door een K.P.-ploeg uit Joure. Zij hadden wel fosfor maar geen benzine bij zich zodat zij de fosfor niet in brand konden krijgen. Hier waren verschillende boerderijen waar wapens zaten. Een boer hebben wij tijdig kunnen waarschuwen; de wapens eruit halen en toen werden de boerderijen in brandgestoken door de moffen. In de winter van 1945 heeft Kingma uit Bakhuizen veel gedaan. Wij hebben betrekkelijk kort voor de bevrijding kans gezien om met een vissersvaartuig uit de haven van Laaxum naar Broekerhaven etenswaren te versturen. Wij hadden geld geleend van de L.O. om etenswaren te kopen. Zij zijn een keer onderzocht door de Duitsers. De papieren waren in orde maar ze moesten voortaan vertrekken uit de haven van Staveren en dat is toen zo gegaan. Het eten was zogenaamd bestemd voor het Wilhelminagasthuis in Amsterdam. Zij hebben het tot april 1945 volgehouden. Het was een schuitje van 5 – 7 ton.

De landwachten zaten naast Steegenga in het lokaal van Christelijke Belangen. Het Joods echtpaar had er 2,5 jaar naast gezeten. Een jongen had een roggebult in de brand gestoken. Die jongen vroeg aan een jongen van een N.S.B. ‘er een doosje lucifers om een andere roggebult in de brand te steken. Die jongen vertelde het aan zijn vader en zijn vader vertelde het aan de Landwacht. Toen werd die jongen en zijn zuster opgehaald. Die mensen van de Joden kwamen bij mij en ik, Steegenga, zeg: ,, laten wij die Landwachters opzoeken”. De commandant was niet thuis en wij gaan weg. Om 11 uur gaat hier de bel. Ik ging er heen en stond de commandant voor de deur. Hij had gehoord dat ik hem spreken wilde. Ik gaf hem een sigaar en zeide tegen hem dat zij die jongen opgehaald hadden. Die jongen was doof en ¾ maar normaal.

Ik zeg tegen de commandant dat zij die jongen naar aanleiding van een gerucht opgehaald hadden. Ik zeg dat die buren van hen N.S.B.‘ers waren en dat zij nu de kans zagen om die mensen een hak te zetten, hij is  praktisch een idioot. Toen zei de commandant, ja, zulke idioten gebruikt de illegaliteit altijd, maar verstandige mensen, zoals ik, konden ze niet gebruiken. Toen ik dat hoorde werd ik wat vrijer. Hij zat met zijn rug tegen de spiegel waarachter bonkaarten en Trouwkranten verborgen waren. De schuilnaam van Steegenga was Kuiper waar hij veel voordeel van heeft gehad.

 Steegenga geeft later schriftelijk commentaar op dit verslag. Zo geeft hij zijn visie waarom de samenwerking tussen hem en het verzet in Bakhuizen maar matig was: In Bakhuizen lagen ook moeilijkheden. Hier waren Bubberman, Fonger Mous en Johannes Bult de contacten. Maar hier zat ook smid Mous waarmee Wiersma uit Joure contact had. De organisatie in Leeuwarden wees het district toe aan Boonstra en Wiersma waarmee deze eigenlijk over Steegenga had moeten worden heengegrepen naar het Zuidwesten.