Siemen de Jong

PERSONALIA

Siemen de Jong wordt op 23 juni 1898 in Balk geboren als zoon van koopman en manufacturier Jacob (Symens) de Jong en Baukje (Klazes) Osinga.

Het geboorteadres is B49 in Balk. Dit adres wordt later administratief gewijzigd in Van Swinderenstraat 13. Hij heeft een zuster Maaike (1905-1968).

Siemen vertrekt in 1912 naar Sneek als leerling van de HBS om in 1917 terug te keren naar de ouderlijke woning. Op 11 augustus 1921 trouwt hij in Workum met Hotske Douma, geboren op 14 september 1899 in Kuinre, dochter van Pier Douma en Jeske Fledderus. Zij krijgen 2 kinderen: Jacob (1922-1990) en Pier (1925-1999).

Siemen de Jong overlijdt te Balk op 4 juli 1972. Hotske de Jong – Douma op 11 december 1964 eveneens in Balk. Beiden zijn begraven op de gemeentelijke begraafplaats in Balk.

 

COMMANDANT B.V.L.

In de periode tussen de eerste en de tweede wereldoorlog is Siemen de Jong niet alleen als manufacturier in Balk te vinden maar ook als commandant van de vrijwillige B.V.L., de Bijzonder Vrijwillige Landstorm in Gaasterland. Hij bekleedt daarin de rang van reserve 1^e luitenant. Zijn staf bestaat uit vijf plaatselijke afdelingsleiders. Het is vanaf 1918 tot begin 1940 een zeer actieve groep. Er worden regelmatig schietwedstrijden en andere oefeningen. In 1937 wordt een grote nationale BVL-landdag gehouden waar 8000 personen aanwezig zijn en ook enkele landelijke hoogwaardigheids-bekleders. Het volledige verhaal hierover is hier te vinden.

VANAF HET BEGIN IN HET VERZET

Reeds in 1940 was er een vorm van verzet door het zogenaamde “Legioen van Oud-Frontsoldaten. Bij Siemen de Jong thuis werden daarvoor vergaderingen gehouden waarbij o.a. Camping, Meyer en waarschijnlijk Smid aanwezig waren. In deze bijeenkomsten werden stafkaarten gebruikt. Zoon Jaap de Jong had de kaarten op tafel zien liggen. Toen kwam de zogenaamde Oranjewacht en vervolgens de Ordedienst (O.D.). Veel mannen hieruit kwamen van de B.V.L., de Bijzonder Vrijwillige Landstorm. Later is dit veel breder opgezet. In 1942 werd Friesland verdeeld in verzetsgewesten. Wellicht daardoor hebben de heer de Jong en zijn vrouw een vals persoonsbewijs gekregen. De Jong ging de schuilnaam Halma gebruiken. In 1944 is het geheel omgezet in de N.B.S. vanwege een fusie tussen O.D. en K.P.

Het verzet in Gaasterland begint met 5 mannen die dat niet van elkaar weten. Siemen de Jong is erbij evenals Benjamin Steegenga uit Balk, Jan de Vries uit Ruigahuizen, Jacobus Boomsma uit Sondel met zijn onderduiker Rinke de Boer. Steegenga was hiermee begonnen omdat de dominee uit Wijckel hem dat vroeg en Siemen de Jong omdat hij steeds contact hield met zijn ex-collega’s uit militaire dienst. J. Meijer uit Leeuwarden was in de meidagen van 1940 reservekapitein geweest. Hij zocht contact met een aantal vertrouwelingen. Dat waren S. Camping; J.P. Wiersma en… Siemen de Jong. Regelmatig hielden ze vergaderingen in Balk of Grou. Daarom vroeg Steegenga aan Siemen de Jong of hij zijn militaire expertise ten dienste wilde stellen voor een verzetsgroep in Sneek waar Steegenga deel van uitmaakte. Deze groep ging in eind 1942 uit elkaar omdat ze zwaar werden gezocht door de Duitsers wegens overvallen op distributiekantoren.

In mei 1942 is Siemen de Jong voor de eerste maal actief in de strijd tegen de Duitse overheerser. In januari van dat jaar wordt het Duitse Peil – en Radarstation “Eisbär” in Sondel opgebouwd. Dit grote bunkercomplex werd ingericht ter ondersteuning van aanvallen door Duitse vliegtuigen op de overvliegende vliegtuigen van de geallieerden. Er bevinden zich honderden soldaten en vrouwen op het kamp en Siemen de Jong ziet daarin het grote gevaar. Hij brengt het gehele kamp in kaart en sluist dit via allerlei kanalen door aan de Royal Airforce. Jammer genoeg heeft hij niet beschreven hoe hij dit deed en evenmin op welke wijze de gegevens bij de RAF zijn aangekomen. Waarschijnlijk heeft hij dat aangeboden aan zijn eerdergenoemde vertrouwelingen van ex-officieren.

Ook de boswachter Kees Keuning heeft verklaard dat hij Kamp Sondel in kaart heeft gebracht en dat hij al zijn gegevens doorgegeven heeft aan een dokter in Lemmer die op zijn beurt weer in verbinding stond met Engeland. Het is niet bekend of de Jong en Keuning contact met elkaar hierover hebben gehad. Het is niet te bewijzen dat door deze gedetailleerde informatie Kamp Eisbär slechts één keer door de RAF gemitrailleerd is. Hierbij werd ook de zgn. "Windows" afgeworpen. Dat waren papierstroken in zilver waardoor de radar ontregeld raakte

JOODSE ONDERDUIKER EN OVERVAL

“Teatske” was 15 jaar toen de oorlog uitbrak. Haar vader overleed toen ze 2 jaar was en haar moeder hertrouwde met een orthodoxe Jood. In maart 1943 werden haar ouders bij een razzia opgepakt in Amsterdam. Teatske bleef met haar zuster Selma achter. Zij liepen gevaar want er stond een grote letter J in het persoonsbewijs dat later daarom vervalst zou worden. Professor Koekebakker was lid van de Voogdijraad in Amsterdam. Zijn medewerker Van der Hulst haalt Teatske op om haar onder te brengen in een grote villa in Overveen. Teatske wilde daar weg want het verblijf was niet prettig en ook niet gewenst door de vrouw des huizes omdat die zenuwpatiënte was. Enige tijd later belde Van der Hulst weer en zei dat ze even naar het Noord- en Zuidhollands Koffiehuis moest gaan bij het Centraal Station. Ze ging dan kennismaken met een meneer uit Friesland. Daar zat Siemen de Jong uit Balk – al etende - op haar te wachten. Het contact verliep prettig en hij zou zorgen dat ze over niet al te lange tijd bij hem en zijn gezin in Balk kon komen. Na een inval in haar huis door de Grüne Polizei bracht Van der Hulst haar naar een onderduikadres in Hillegom. Het bleek een tehuis van de Voogdijraad te zijn. Met twee andere onderduikers maakte ze het tehuis schoon. Ze heeft het prima naar de zin. Hier kwam van der Hulst haar op 6 juni 1943 ophalen om naar Balk te vertrekken. De boot van Enkhuizen bracht haar naar Stavoren en van daaruit met de bus naar Balk. Bij de woning van De Jong belde ze aan en zoon Jaap deed open. “Zo, ben jij mijn nieuwe nichtje? Kom erin, van harte welkom”. Ook de andere gezinsleden verwelkomen haar hartelijk als 18-jarige huisgenote. Hierdoor voelde ze zich hier ook op haar gemak. Ze kon vrij over straat bewegen omdat zij een “nichtje” van de Jong was. Ze heeft al snel buurmeisje Akke Boukje ten Brink als vriendin. Teatske kreeg zelfs zwemles van badmeester Jacob de Jong. Het was handiger en minder riskant als ze ook een Friese roepnaam zou kiezen. Op haar persoonsbewijs stond “Tini Jeannette” en daarom werd ze nu “Teatske” genoemd.

Begin augustus 1943 was het gedaan met de betrekkelijke rust. Er was de eerste Duitse overval door de Feldgendarmerie in het huis van De Jong. Wat was er gebeurd? Enkele Duitse functionarissen waren het gemeentehuis in Balk binnengekomen voor directe informatie uit het Bevolkingsregister. Zij wilden het adres hebben van een meneer met de naam “De Jong”. Er zijn zoveel mensen met de achternaam van “De Jong”, zei ambtenaar Thijs van Hout. Hij nam tactisch telefonisch contact op met de politiechef Hoving om direct naar het gemeentehuis te komen. Hoving moest voor aanvullende informatie zorgen. Hoving had de informatie begrepen. Hij woonde in Harich en ondertussen op weg naar het gemeentehuis bedacht hij dat het waarschijnlijk om Siemen de Jong uit Balk zou gaan vanwege zijn militaire activiteiten. Voordat hij bij het gemeentehuis was, waarschuwde hij de vrouw van burgemeester Schwartzenberg dat zij direct Siemen de Jong moest waarschuwen om te vluchten. De burgemeestersfamilie woonde tegenover de familie de Jong. Hoving gaf hiermee aan ook aan dat de burgemeestersfamilie volledig betrouwbaar was. Op haar beurt snelde Mevrouw Schwartzenberg naar de overbuurman, bakker Piet de Jong. Mevrouw Bakker ging weer naar Siemen de Jong en vertelde hem dat hij direct moest vluchten vanwege een mogelijke Duitse overval. Siemen de Jong bedenkt zich niet en vluchtte naar de familie Mous die enkele huizen verderop woonden. Hier zag hij vanuit de dak-erker hoe alles verliep diezelfde dag. Zoon Pier de Jong week uit naar It Heidenskip en zoon Jaap snelde het huis uit om het joodse onderduikmeisje Teatske te waarschuwen. Hij zag haar in Balk en zei tegen haar “Ga maar gauw achter op de fiets zitten want er is een overval bij ons door de Sicherheidsdienst”. Zij ging naar bakker Steenbeek. Moeder de Jong bleef thuis. Ondertussen was Hoving in het gemeentehuis aangekomen. Hier kreeg hij van de Duitsers te horen dat zij inderdaad het adres wilden hebben van “einen ehemaligen Offizier der Niederländische Armee” (een voormalige officier uit het Nederlandse leger). Alle persoonskaarten met de geslachtsnaam de Jong werden doorgenomen maar zonder verdere gegevens kon men niets vinden. Hoving weet nog enige tijd te rekken totdat het moment kwam dat hij zegt te weten wie de Duitsers bedoelden. “Kommen Sie mal mit”, zei Hoving en met zijn fiets aan de hand liep hij voorop naar de woning van Siemen de Jong. De Duitsers volgden met een overvalwagen in zijn spoor. Dan wees Hoving de woning aan en vertrok met toestemming van de Duitsers. De Duitsers stormden naar binnen maar vonden Siemen de Jong niet. Thuisblijven kon nu niet meer en hij dook definitief onder bij zijn zuster Maaike en haar man, manufacturier Jacob de Boer in Koudum. Mevrouw de Jong was intussen al benaderd door een SD-infiltrant maar gelukkig heeft zij niets losgelaten. Voorlopig zette hij van daaruit zijn illegale werk voort. Dat moest ook wel want al snel volgde er een tweede overval. De woning was verhuurd aan H. Dijkstra en de moeder woont boven de winkel. Jaap vlucht daar de kast in en werd niet ontdekt. Wel hoort hij een Duitser zeggen: “Was steckt dahinten?” (Wat zit daar achter?). Er zijn in totaal 4 overvallen geweest. Teatske is nu 18 jaar en moet nu verder zwerven als onderduikster. Benjamin Steegenga zorgde voor een onderduikadres. Dat werd eerst de familie Van der Veen op Welgelegen in Harich; daarna bakker Steenbeek in Balk, vervolgens een doorgangshuis (boekhandel) in Bolsward, van daaruit 5 maanden naar dokter Woudstra in Oudemirdum. Vervolgens werd de familie Halbe van der Goot in Oudemirdum het nieuwe schuiladres. Door bemiddeling van Benjamin Steegenga uit Balk kreeg ze onderdak bij het timmermansgezin Smid (“doorgangshuis”) in Sloten. Politieagent Scholten uit Sloten zorgde voor een persoonsbewijs. Smid vond het beter dat ze naar de familie Boeienga in Woudsend ging. Ook hier kon ze niet blijven en kreeg ze onderdak bij de familie van der Brug in Woudsend waar ze 9 maanden zal blijven. Hier zaten veel onderduikers. Ze doet veel huishoudelijk werk maar vervelend was dat ze hier last kreeg van luizen. Daarom gaat ze daar weg om weer terug te gaan naar Boeienga en tenslotte naar Sneek waar ze de bevrijding meemaakte.

Teatske is nu 18 jaar en moet nu verder zwerven als onderduikster. Benjamin Steegenga zorgt voor een onderduikadres. Eerst wordt dat de familie Van der Veen op Welgelegen in Harich; daarna bakker Steenbeek in Balk; vervolgens een doorgangshuis in Bolsward; van daaruit naar dokter Woudstra in Oudemirdum; een volgend adres wordt de familie Halbe van der Goot in Oudemirdum; daarna krijgt ze weer onderdak bij het timmermansgezin Smid (doorgangshuis) in Sloten. Politieman Scholten zorgt dat zij een nieuw persoonsbewijs. Scholten had voor een blanco bewijs gezorgd. Familie Smid vond het beter dat ze naar de familie Boeienga in Woudsend gaat. Ook hier kan ze niet blijven en krijg ze onderdak bij de familie van der Brug in Woudsend. Hier zitten vele jongemannen als onderduiker. Teatske doet dus veel huishoudelijk werk. Maar ze loopt hier veel luizen op en de huisarts adviseert haar om weer terug te gaan naar Boeienga. In Sneek maakt ze tenslotte de bevrijding mee.

SIEMEN DE JONG WORDT COMMANDANT DISTRICT IV

De Nederlandse Regering in ballingschap in Londen schrijft op 30 september 1944 voor dat het gewapend verzet in Nederland moet samenwerken en in één organisatie moet worden samengebracht. Dat wortd de Nederlandsche Binnenlandse Strijdkrachten (N.B.S.) Als commandant wordt Prins Bernard benoemd. Friesland wordt landelijk ingedeeld als Gewest I met verschillende districten. District IV wordt als één geheel samengevoegd bestaande uit de gemeenten Gaasterland, Sloten, Lemsterland, Hemelumer Oldephaert en Noordwolde, Workum, Doniawerstal, Hindeloopen en Stavoren. De in Koudum ondergedoken Siemen de Jong uit Balk wordt benoemd tot NBS-districtscommandant. Dit blijkt uit een rondschrijven van de Provinciale Commandant aan alle andere districtscommandanten in Friesland. In die brief staat ook dat: “U gelieve zoo spoedig mogelijk over te gaan tot aanstelling van het nodige NBS-personeel in uw district”. Het onderduikadres van De Jong werd het NBS-hoofdkwartier. Dat was in Koudum aan de Verlengde Hoofdstraat 8 bij zijn zwager Jacob de Boer en zuster Maaike de Boer - de Jong. Hier typte hij zijn orders en fietsten koeriersters af en aan.

Siemen de Jong krijgt voortaan ondersteuning van een tweetal oud-officieren: Post en Tissot van Patot. Beide mannen zijn oud-collega’s van Kapitein Pander, een officier die een belangrijke speelde in de leiding van het Friese Gewest I. Benjamin Herres Steegenga uit Balk krijgt een functie in de staf van District IV. Siemen de Jong en Steegenga hebben er hun handen vol aan om hun ondergeschikten te weerhouden van overmoedige en niet zinvolle acties.

De Jong is nog maar enkele dagen in functie of hij moet op 3 oktober 1944 al een belangrijke beslissing nemen. Er zal een wapendropping plaatsvinden bij het Slotermeer in Balk en daar moest structuur aan gegeven worden. Hij wees onderwijzer Mets Kramer uit Balk aan als operatieleider. Zoon Jaap kreeg de leiding over de verzetsgroep Watergeuzen uit Balk. De Jong maakte een plan en had daarvoor overleg met ondergedoken Engelse instructeurs in De Gaastmeer die met een eigen radiozender in verbinding met Engeland stonden. Deze zender in Gaastmeer was vanaf december 1944 actief. De marconisten waren Tom de Koning (Tazelaar) en Rikele Faber. Zij waren in Drenthe gedropt en ter beschikking gesteld aan de Gewestelijk Commandant. Er werd in de Engelse taal gecodeerd. De zender stond bij Klaas Bakker in Gaastmeer en daar is het acht weken gebleven. Toen werd de zender verplaatst naar Blauwhuis en tenslotte Oudehaske. Er werd minstens eenmaal per dag verbinding gemaakt als het tenminste vanwege de atmosferische storingen mogelijk was. Het gerucht ging dat dat er door de Duitse vliegtuigen gepeild werd. Wel werd er met het zenden gestopt als er vliegtuigen overkwamen.  Er moeten slagzinnen worden bedacht waar de Duitsers geen touw aan vast kunnen knopen. “Lusten jullie wel peultjes” is zo’n slagzin die om 13.30 uur door de BBC wordt uitgezonden. Dit bericht moet ’s avonds worden herhaald en dan is het zeker. En jawel, om 20.30 uur wordt de slagzin herhaald en kan de dropping in Balk beginnen en moet het ontvangstcomité alles in orde brengen. Er moet iemand naar de radio blijven luisteren want nu komen de tijdstipzinnen door wanneer het vliegtuig kan worden verwacht. Voor Balk komen de slagzinnen: “De machine loopt op volle kracht” en “de melk kookt over”.  Het waren de zinnen die betekenden dat de dropping tussen 22.00 en 24.00 uur zou plaatsvinden en tussen 24.00 en 02.00 uur.

Helaas lukte de wapendropping niet. Het Halifaxvliegtuig komt wel om 22.30 uur laag aan vliegen. Het vliegt daarbij volgens Jaap de Jong zo laag dat het bijna bij zijn staart kon worden gepakt. Het vliegtuig vloog door. Later wordt bekend dat de piloot het niet vertrouwde omdat de bakens verkeerd stonden.

Op 20 oktober 1944 stuurt de Jong een brief naar alle gemeentelijke commandanten in zijn district. Hoofdpunt hierin is dat de commandanten erop toezien dat de Duitse bewegwijzeringborden tijdens de bevrijdingsroes niet gesloopt worden. De Geallieerden kunnen hierdoor sneller de juiste route kiezen. De commandanten moeten ook borden maken met: “Town-Hall; Dutch Police; Dutch Hospital enz.

SIEMEN DE JONG ROEPT DE ZWH-BURGEMEESTERS BIJÉÉN

Districtscommandant Siemen de Jong ontvangt op 16 december 1944 een op 14 december 1944 gedateerde brief van zijn collega districtscommandant III uit Echtenerbrug. Aanleiding is de benoeming door De Jong van burgemeester Marinus Krijger uit Lemmer in zijn staf als Hoofd van de sectie VII (politie). De inhoud van de boze brief is:

“Hoewel deze persoon de laatste tijd wel tracht goed te doen, is het toch “Mijnheer de Burgemeester”. Bij ons liggen enkele rapporten over hem en “Jan Publiek” wil hem helemaal wel aan. Hij heeft ondermeer op zijn geweten:

1943. Verzet tegen de Proteststaking van mei 1943.
1944. Arrestatiebevel voor 6 Joden.
1945. Arrestatiebevel voor den heer Rook die in een concentratiekamp is gedood.
1946. Bevel tot Paardenvordering.
1947. Inkwartiering voor arbeiders die gedwongen waren in Drenthe te werken”.

Het advies van zijn collega aan de Jong is om voortaan bij benoemingen eerst de plaatselijke contacten te vragen. De laatste zin in de brief aan de Jong is: “Kan hier nu niets tegen gedaan worden?”

In de periode tussen 18 december en 31 december 1944 (de exacte datum is niet bekend) belegt burgemeester Krijger van Lemsterland een vergadering met alle burgemeesters uit de Zuidwesthoek in Koudum Dat was omdat Siemen de Jong hier ondergedoken was.

Krijger had half december 1944 een benoeming gekregen in de staf van het district IV NBS Zuidwesthoek als Hoofd van de sectie VII (politie). Hij zal de uitnodiging gedaan hebben als burgemeester maar deed dat dus nu ook voor de NBS. Hij nodigde voor deze vergadering uit: Burgemeester Focken van Stavoren; burgemeester Reitsma van Hemelumer Oldephaert en Noordwolde; burgemeester Stallinga van Hindeloopen en politieman Kelderman uit Workum. De burgemeester van Workum kreeg geen uitnodiging omdat hij NSB-burgemeester was. Hij nodigde ook burgemeester Schwartzenberg van Gaasterland uit maar deze was afwezig omdat hij “vermoedelijk verhinderd” is. De uitnodiging was toch een signaal voor zijn collega-burgemeesters dat Schwartzenberg niet “aan de verkeerde kant” stond.
Onderwerp van gesprek zal onder meer zijn; de mogelijkheden van de O.D. (Ordedienst) om na de bevrijding op te treden.

De uitnodiging moet wel in deze periode gedaan zijn want burgemeester Stallinga van Hindeloopen wordt 9 januari 1945 door de Duitsers ontslagen en burgemeester Focken van Stavoren eind januari 1945.

Wellicht is de brief van de Jong op 10 januari 1945 een uitvloeisel geweest van de bijeenkomst. Hij schreef aan zijn staf om harder op te treden tegen verraders, Sicherheidspolitzei, Landwacht en Zollbeambten omdat deze lieden steeds brutaler worden. Letterlijk schrijft hij: “Om gewapenderhand zonder meer tegen de S.D. enz. scherper te gaan treden, komt mij nog ontijdig voor. Wel ben ik van meening dat een scherper optreden tegen verraders geboden is en speciaal op de weg van de N.B.S. ligt”.

De zaken worden organisatorisch stevig aangepakt en gecentraliseerd. Zo ontvangt Siemen de Jong van de Gewestelijke Commandant van de NBS op 22 december 1944 een gedetailleerd besluit aan zijn districtscommandanten en dus ook aan Siemen de Jong. Hierbij verdeelt hij Friesland in districten en vakken. Vijf operatieplannen en vijf graden van gevechtsvaardigheid heeft hij tot in detail uitgewerkt. Dit laat zien hoe serieus de illegaliteit met haar voorbereidingszaken bezig is. De opdrachten krijgen codenamen. Zodra een dergelijk woord bij de districtscommandant gebracht wordt, dan weet hij wat de leiding bedoelt.

 HET GAAT NAAR HET EINDE VAN DE OORLOG NIET ALTIJD GEMAKKELIJK

Zaterdag 3 februari 1945 wordt een rampdag voor de gehele Friese illegaliteit. De Gewestelijk Operatieleider van de NBS, kapitein Philip Willem Pander (schuilnaam Otto de With), wordt ’s avonds in Tjerkwerd met zijn adjudant beroepsmilitair Folkert Wierda gevangengenomen in de woning van dorpssmid Klaas Schukken. Kapitein Pander en adjudant Wierda (geboren te Woudsend) zijn grote namen in het Friese verzet. Er staan zo’n 2500 man gevechtstroepen gereed onder bevel van kapitein Pander. Ze organiseren o.a. de wapendroppings. Bij de gevangenneming wordt het gehele huis onderzocht en vinden de Duitsers de gehele punctuele administratie van de organisatie waar Siemen de Jong bij hoort.

De gevangenneming op 3 februari 1945 in Tjerkwerd van Pander en Wierda begint zijn uitwerking te krijgen. De Duitsers hebben kennelijk de gevonden documenten bestudeerd en beginnen op 8 februari alle gevonden adressen en opslagplaatsen te onderzoeken. Zij doen dat in Scharnegoutum. Balk, Sneek, Bolsward, Heerenveen, Sijbrandaburen, Sandfirden, Lemmer en Echten.

In Balk wordt bij Siemen de Jong in Balk op 8 februari ook het gehele huis doorzocht maar gelukkig zonder resultaat. De Jong is dus weer gewaarschuwd om voorlopig niet huis te komen.

DE VRIJHEID IS DICHTBIJ

De bevrijding van Friesland begint op 7 april 1945. In totaal worden er vandaag op meerdere plaatsen in Drenthe en Ooststellingwerf 700 Franse parachutisten gedropt. Boven Gaasterland passeren vier zwermen geallieerde Liberator vliegtuigen terwijl er de hele dag meerdere jachtvliegtuigen rondvliegen.

De Jong wordt nu extra gemotiveerd bij het zien en horen van deze aankomende bevrijdingsberichten. Eind maart 1945 had hij al zijn NBS-districtshoofdkwartier IV verplaatst naar de boerderij van Simen Bokma in Harich. Hier hield hij kantoor in de leegstaande slaapkamer van Bokma's dochter. Hij heeft contact met zijn collega van district V en vraagt om hulp als de Duitsers verjaagd moeten worden. Die collega is Sjerp Praamsma uit Bolsward. De Jong, Steegenga en Praamsma kennen elkaar omdat Praamsma al eens ondergedoken is geweest bij Steegenga in Balk. In Koudum heeft Praamsma meerdere keren contact gehad met Siemen de Jong op diens onderduikadres. Op 9 april 1945 komt Praamsma naar Gaasterland hulp bieden met een 15 persoons tellende gevechtsgroep die onderdak krijgen in Harich. Op 17 en 18 april 1945 logeert de groep bij café Dölle in Balk. Praamsma is dusdanig deskundig dat hij de officiersstatus krijgt in de NBS als hoofd van de sectie verbindingen, documentatie en sociale zaken. Hij geeft onder meer leiding aan het illegale tijdschrtift “Stormvogel” en hij nwwmt deel aan de Landelijke Organisatie voor Hulp aan onderduikers en uiteraard de NBS.

Twee dagen voordat Gaasterland wordt bevrijd, stuurt Siemen de Jong zijn zoon Pier op pad. Siemen de Jong had een verzoek geschreven dat Pier over moet brengen naar de Canadezen die inmiddels Sneek hebben bevrijd. In het verzoek wordt gevraagd wapens mee te geven. Pier doet wat vader van hem vraagt en onderneemt samen met de officier van bewapening van de ondergrondse, J. Post, een nachtelijke kanotocht naar Sneek. Pier en zijn maat kunnen van alles van de Canadezen krijgen zoals koffie, thee, sigaretten, whisky, chocolade, zeep, kauwgum …maar geen wapens. De Canadezen willen zelf het varkentje wel even wassen.

DE DAG VAN DE BEVRIJDING VAN GAASTERLAND

De eerste Canadese Brencarriërs stoppen op 17 april 1945 om 15.40 uur bij het gemeentehuis in Balk. Daarvoor zijn ze eerst gestopt bij de woning van Siemen de Jong aan de Van Swinderenstraat. Veel Balksters zijn hierbij aanwezig en zingen gezamenlijk het Wilhelmus.

15 N.S.B. leden worden onder gejoel op een platte wagen door het dorp gereden. Het zijn voor het merendeel al wat oudere personen die alleen maar lid van de N.S.B. waren geweest. Bij deze groep zijn vier vrouwen waarvan één een baby van 2 maanden heeft. Onder druk van Siemen de Jong en Benjamin Steegenga worden de niet N.S.B.‘ers een dag later weer vrijgelaten. De rest wordt ondergebracht in Kamp Sondel.

Iedereen is in feeststemming behalve burgemeester Schwartzenberg. Om 17.00 uur moet hij de harde werkelijkheid onder ogen zien. Er is een vergadering bijeengeroepen in het gemeentehuis.

In het opgemaakte relaas van de bevrijdingsgebeurtenissen begint gemeentesecretaris Hendrik van der Wal zijn verslag met de constatering dat burgemeester Schwartzenberg, nadat de gemeenteraad en het college van burgemeester en wethouders waren uitgeschakeld, gedurende de bezettingstijd ongestoord de bevoegdheden, welke hem waren toegekend, had kunnen uitoefenen. Secretaris Van der Wal vervolgt zijn verslag met de aanleiding voor de eerste gemeentelijke bestuursvergadering in naoorlogse vredestijd. Siemen Jacob de Jong uit Balk heeft voor 17.00 uur een spoedvergadering in het gemeentehuis uitgeschreven. Siemen de Jong leest bij het begin van de bijeenkomst een verklaring voor die hij had meegekregen:

,,De te Londen zetelende Nederlandsche Regeering heeft besloten den Burgemeester – de heer G.W.C.D. Baron thoe Schwartzenberg – terzijde te stellen. Door den waarnemend Commissaris der Koningin is met de tijdelijke waarneming van het ambt van Burgemeester belast de heer S.J. de Jong te Balk, commandant van de N.B.S.”.

Alle burgemeesters in Friesland die de gehele oorlog in functie zijn gebleven, zullen onderzocht worden op hun houding tijdens de oorlog.  Commandant de Jong deelt mee dat hij steeds op de meest vriendschappelijke voet heeft gestaan met burgemeester Schwartzenberg. De Jong staat erop dat hij tot op heden nog kan getuigen van het feit dat hij den Burgemeester vele mededelingen heeft verstrekt van vertrouwelijke aard”.  De Jong hoopt dan ook dat de burgemeester vorenstaande verzekering van hem wil aanvaarden en dat de vriendschap, welke steeds tussen hem en de Burgemeester had bestaan, bestendigd mag blijven. Burgemeester Schwartzenberg deelt mee dat hij pijnlijk getroffen is door de genomen beslissing.

Hij verklaart zich gedurende de zeer moeilijke jaren, welke hij heeft moeten doormaken steeds te hebben laten leiden door het belang van de ingezetenen, met terzijdestelling van zijn eigen belang. Hij zou het vrij wat gemakkelijker hebben gehad indien hij een paar jaar geleden was ondergedoken. Hij heeft gemeend dat niet te moeten doen uit vrees voor represailles welke dan vrij zeker zouden zijn gevolgd. Van zijn kant was er evenwel in de vriendschappelijke verhouding, welke er steeds had bestaan tussen hem en de Commandant de Jong, niet de minste wijziging gekomen. Alle aanwezigen verklaren alle medewerking te zullen verlenen aan de nieuwe tijdelijke burgemeester S.J. de Jong. Deze verklaart het burgemeestersambt niet te willen aanvaarden en daardoor wordt wethouder Halbe Bearnt van der Goot uit Oudemirdum – met toestemming van de waarnemend Commissaris der Koningin – tot tijdelijke burgemeester benoemd.

Op initiatief van Plaatselijk Belang Balk Vooruit wordt om negen uur ‘s avonds op het bordes van het oude raadhuis in Balk een herdenking gehouden. Er wordt gesproken door Ds. Schweitzer, Ds. Brüsewitz, Pastoor Wiegers, NBS-commandant Siemen de Jong en Plaatselijk Belangvoorzitter Wieberen van der Heide. Openbare ULO-leraar E.R. Koerselman uit Balk heeft al enige tijd stiekem Engelse en Vaderlandse liederen verzameld.

Deze liederen worden op deze emotionele avond gezongen en de bijeenkomst wordt afgesloten met het Wilhelmus.